Erken Dönem Osmanlı Mimarisi'nde Bedesten

Giriş Ticari malın üreticiden tüketiciye varan serüveninde kimi zaman kervanlarla kıtalar veya ülkeler aşarak uzun mesafeli, kimi zaman köyden kente kısa mesafeli, kimi zaman da aynı yerde üretilip tüketiciye ulaştığı, mesafe almadı-ğı yolculuklar söz konusudur. Farklı mesafelerdeki bu yolculuk, kentin ticari bölgesinde sonlanarak tüketiciye ulaşmakta, veya bir kentten diğer bir kente devam ederek ilerlemektedir. Ticari malın bu serüveninde konakladığı, mola verdiği veya sona ulaştığı mekanlar çeşitlenmekte; bunlar yol güzergâhları üzerinde kervansaraylar, kentlerde ise hanlar, bedestenler, arastalar ve çarşı-lar olarak karşımıza çıkmaktadır. Çarşı denildiğinde, kent içinde alışverişin yapıldığı, her dönem canlı ve gözalıcı mekanlar akla gelmektedir. Osmanlı döneminde, kentin çarşısı veya daha genel bir anlamda kentin ticari merkezi, genellikle tek bir bölge olup, bedesten, han ve arastalardan oluşmaktaydı Buralarda çeşitli nitelikte imalat ve ticaret birarada bulunabilmekte, alışverişte perakende ve toptan satış görü-lebilmekteydi. Ticari yapıların haricinde, çarşı bölgesinde çarşının büyüklüğü-ne göre değişen sayıda cami ve hamam yapısı da bulunuyordu. Ayrıca, yapılı çevrenin yanısıra, kentin ticaret merkezinin yakınında pazar ve panayır alan-ları da kurulmaktaydı. Pazarlar, haftanın belirli günü genellikle yiyecek mad-delerinin veya hayvanların satıldığı alanlardı. Böylece kentin çarşısı, kadın-erkek, genç-yaşlı, köylü-kentli, müslim-gayrimüslim her tür insanın uğradığı ve her tür ihtiyacını karşıladığı mekanları teşkil ediyordu. Kentin ekonomik ve sosyal yapısının şekillendiği veya şekillendirdiği bu mekanlar, şehircilik, mimarlık, sanat tarihi, tarih gibi çeşitli disiplinler tarafın

Turkish Studies-Social Sciences, 2020

The cities are transformed with the flowing time. The transformation of cities is seen in many physical, social and cultural ways. These elements can be viewed individually, but also seen as intertwined formations that trigger each other. The dynamic structure of the users, which is the most important element of cities, supports this multi-faceted change. In this study, the transformation of The Ankara Mahmut Paşa bedesten, one of the bazaar structures in the core of the city, which hosts the economic and social and administrative elements of Ottoman cities, into an Anatolian Civilization Museum, which has a function of displaying and protecting artistic products in a metropolis that changes its cultural, social, economic and administrative form. Within the scope of the study, the contribution of the bedesten to the city was presented, then the city's texture and its contribution when building as built and the present time were conveyed. Through literature researches and on-the-spot observations, the time-varying spatial status and usage relations in the city were revealed in the context of the Mahmut Paşa Bedesten/ Museum of Anatolian Civilizations. As a result, it is understood The Anatolian Civilizations Museum enables it to work as a social glue that attracts visitors with this transformation. Bedesten became a place open to all while addressing only the commercial sector of the society, it has included the public open use with its open spaces designed around it, and has arranged the open area to provide space for changing public uses.

Ticari malın üreticiden tüketiciye varan serüveninde kimi zaman kervanlarla kıtalar veya ülkeler aşarak uzun mesafeli, kimi zaman köyden kente kısa mesafeli, kimi zaman da aynı yerde üretilip tüketiciye ulaştığı, mesafe almadığı yolculuklar söz konusudur. Farklı mesafelerdeki bu yolculuk, kentin ticari bölgesinde sonlanarak tüketiciye ulaşmakta, veya bir kentten diğer bir kente devam ederek ilerlemektedir. Ticari malın bu serüveninde konakladığı, mola verdiği veya sona ulaştığı mekanlar çeşitlenmekte; bunlar yol güzergâhları üzerinde kervansaraylar, kentlerde ise hanlar, bedestenler, arastalar ve çarşılar olarak karşımıza çıkmaktadır.

III. Uluslararası Osmanlı İzleri Sempozyumu (23-24 Kasım 2023, Edirne) Bildiri Kitabı, ss.153-161. , 2023

Bedesten, İslam coğrafyasında farklı şekilleri ile de yer alan, 13. yüzyılda Anadolu’da ilk örnekleri ile görülmeye başlanan bir ticaret yapısıdır. Bedestenler inşa edildikleri dönemden günümüze ticaretin döndüğü çarşıların merkezindeki en önemli yapılar olarak ortaya çıkmışlardır. Çarşının mali açıdan en kıymetli mal ve eşyalarının saklandığı bu yapılar içinde kıymetli evrak ve anlaşmalar da yer almaktaydı. Bu açıdan günümüzdeki borsa ve banka işlevlerini yerine getirmektedirler. Bir anlamda da çarşısında bedesten yer alan kentin uluslararası ticarete açıldığı kabul edilmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk başkenti olan Bursa’da ticari organizasyonu güçlendirmek, tacirlerin yapısal ihtiyaçlarını karşılamak ve güven içinde alışverişin devam etmesini sağlamak amacıyla inşa edilen, Bursa Çarşısı’nın merkezinde yer alan Bursa Bedesteni, Osmanlı ticaret tarihinin ilk bedesten örneği olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmanın amacı, günümüzde halen ticari fonksiyonunu devam ettiren Bursa Bedesteni’nin kökleri, tarihteki yeri ve önemi ve günümüzdeki durumu hakkında bir değerlendirme yapmaktır. Çalışmanın gerçekleşmesi için literatür taraması yapılmış, bedesten yönetimi ve esnafı ile görüşmeler sağlanmış ve yapı fotoğrafları ile metin kısmı desteklenmiştir.

Modular, 2019

Özet: Makalenin amacı; İstanbul"un kentsel tarihi içerisinde anahtar bir alışveriş çevresi örneği olan Kapalıçarşı üzerinden çarşının çekirdeği ve çalışmanın odağı olan Eski Bedesten ünitesinin coğrafi ve tarihsel bağlantılarını, kültürel ve tasarımsal ilişkilerini, mimari özelliklerini ve işlev değişimlerini incelemektir. Bu bağlamda, Eski Bedesten"in; coğrafi konum gereği fetih öncesi yerleşim ile olan tarihsel bağlantısı, kültürel konum gereği öncülü olan İslam toplumlarında kullanılagelmiş olan değişik ticari strüktür örnekleri ile olan tasarımsal ilişkisi, mimari sistemi gereği yapısal ve yapım amacına uygun kullanıldığı dönemdeki işlevsel yönleri, geçirdiği işlev değişimleri ve sanayi sonrası toplumlarda değişen alışveriş alışkanlıkları sonucu işlevini tümüyle yitirişi çalışmanın ana unsurlarını, kapsamını oluşturmaktadır. Tarihi Yarımada"nın, Kapalıçarşı"nın bulunduğu çevre dışındaki kısımları çalışma kapsamının dışında tutulmuştur. Kapalıçarşı geneli ve Sandal Bedesteni"ne, ayrıca Eski Bedesten"deki gündelik yaşantıya ise sınırlı ölçüde değinilmiştir. Mimari yapı ile ilgili bölümde, "asıl işlev" ifadesinin kullanılmasındaki amaç; Eski Bedesten"in, yapısal özelliklerini yitirmeksizin varlığını sürdürecekken, değişen ekonomik şartlar ve alışveriş alışkanlıkları sonucu işlevini koruyamayacak oluşudur. Asıl işlev ile değinilecek olan, bedesten adlı yapı türünün genel işlevidir. /// Abstract: The goal of this article is to investigate the geographic and historical links, cultural and design-oriented relationships, architectural features, and function transformations of the Old Bedesten, as the central core of the historical shopping hub Grand Bazaar of İstanbul. For this purpose, Old Bedesten"s historical relationship with pre-conquest Byzantine settlement in terms of geographical position, design-oriented relationship with commercial structures of Islamic roots in terms of cultural position, functional features of architectural system in terms of the original use period, functional transformation during its history, and loss of function with the industrialization are the key points and the scope of the study. Other parts of the Historic Peninsula are excluded. More, the other central structure, the Sandal Bedesten and the daily life in the Old Bedesten were mentioned partially.

Vakıflar dergisi, 2022

Bedestenler mücevher, değerli taşlar, silâhlar, müzeyyen koşum takımları ile değerli kumaşların satıldığı yerlerdi. Genel olarak kapalı çarşı, arasta gibi yapılar bedesten ile karıştırılmaktadır. Oysaki hanlar, pazarlar ve arastaların arasından bir kale gibi olması nedeniyle sıyrılan bedestenler, şehirlerde merkezi konumda ve tek olmaları sebebiyle de farklıdır. Şanlıurfa Bedesteni, Şanlıurfa ili, Eyyübiye ilçesi, Pınarbaşı Mahallesi tarihi hanlar-çarşılar bölgesinde yer almaktadır. Yapının kuzeyinde Gümrük Hanı, güneyinde Koltukçu Pazarı, doğusunda Hanönü Çarşısı, batısında Sipahi Pazarı bulunmaktadır. Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman zamanında, 1566 tarihinde, Urfa Valisi Behram Paşa tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. İpeğin el ile işlenerek oluşturulması anlamına gelen 'Kazazlık'; ürünlerinin yapılarak satıldığı bedesten, bu sanatın önemini yitirmesi sonucu değişmiş ve yöresel kıyafetlerin satıldığı bir yer halini almıştır. Halen Rızvan Ahmet Paşa Vakfı mülkiyetinde olan Şanlıurfa Bedesteni'nde ilgili vakıf tarafından kiralanan mekânlar, kullanıcıları tarafından yöreye özgü kıyafet, vb. ürünlerin satıldığı dükkânlar olarak işlevini sürdürmektedir. Bu çalışmada; Şanlıurfa Bedesteni (Kazaz Pazarı)'nin mimari ve yapısal özellikleri ile yapının bedesten tipolojisindeki yeri anlatılmaktadır.

History Studies International Journal of History, 2020

Yüzyıllardır değişim geçiren ticaret kültürü günümüzde yeni bir boyut kazanmıştır. Selçuklular döneminden başlayarak Osmanlı döneminde gelişen geleneksel Türk çarşı kültürü erozyona uğrayarak yerini alış veriş merkezlerine bırakmıştır. Temelde alış veriş merkezlerinin atası ve Türk-İslam Şehircilik kültüründe kentin temel unsurlarından biri kabul edilen geleneksel çarşılar kentin cazibe merkezi konumundan, kent merkezinin sorunlu alanları şekline dönüşmüştür. Bu kentsel mekanlar çevrelerinde üretilen yeni projelerle sürekli baskı altında kalırken, geleneksel çarşı kültürü de beraberinde kaybolmaktadır. Isparta Üzüm Pazarı bu bağlamda Osmanlı Coğrafyasının pek çok kentinde görülebilen bir dönüşüm yaşamaktadır. Öyle ki, koruma altına alınarak kaybolması engellenen alanda tarihi dokunun ve yapıların korunumu sağlanamamaktadır. Yazınsal literatürde hak ettiği değeri bulamayan, hakkında hiçbir arşiv ve belgeleme çalışmasına ulaşılamayan Üzüm Çarşısı için bütüncül bir koruma-kullanma yaklaşımı da geliştirilememiştir. Bu nedenle çalışmada öncelikle literatür ve arşiv çalışması ile çarşının tarihsel gelişimi tespit edilmiştir. Ardından alan çalışması ile tüm çarşının rölövesi alınmış, çarşının mevcut durumu belgelenmiştir. Öyle ki, bu yolla kent merkezinde bulunan tarihi çarşının el halısı ve gülüyle ünlü kente, turizme yönelik proje çalışmaları yapılarak önemli bir ekonomik katkı sağlayabileceği öngörülmüştür. Bu hedefle çarşının mevcut sorunları net biçimde ortaya çıkarılırken, diğer taraftan literatürde gerekli önemi görememiş tarihi çarşının belgelenmesi ve gelecekte yapılacak çalışmalara altlık hazırlanması hedeflenmiştir.

MEGARON / Yıldız Technical University, Faculty of Architecture E-Journal, 2014

The deeply-rooted commercial structure tradition of Kayseri is based on the city's constant and centuries-old role in international trade and commerce. Throughout the Seljuk period, Kayseri's bazaars were located outside the city walls, in the immediate vicinity of the city. Building of commercial structures in the citadel itself and the centre of the city began during Ottoman times, the period in which the city's traditional commercial structure began to appear and grow. In 1497, the Sanjak Bey of Kayseri, Mustafa bin Abdulhay, constructed the "Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni", surrounded by 38 stores, and thus began the establishment of the commercial fabric of the city. Over time, the Bedesten has changed both physically and functionally. These changes have been for the worse and have led to the Bedesten and its surroundings being defined as an "area of declining trade". Factors that have negatively affected the structure's physical make-up include environment, natural disasters, improper restoration, deliberate corruption, and haphazard changes made by users. Economic factors playing a role in its decline include changes to its original function as a 'shopping' centre, its traditional customer base, and the type and quality of goods traded there. The Bedesten is discussed here under four headings; Introduction, Bedestens as Ottoman Commercial Structures, Kayseri Hançerli Sultan Wakf Bedesten, Evaluation, and Conclusions.

MODULAR JOURNAL, 2019

Geçmişten günümüze birçok kentsel araştırmanın ve çalışmanın konusu olan bağlamsalcılık kavramı, mimari tasarım süreçlerine yerin farklılaşan özellikleri doğrultusunda etki eden, tarihi, kültürel, sosyal ve doğal unsurlarının güncel ihtiyaçlara cevap verecek şekilde yeniden ele alınmasıyla araçsallaştırılan bir kavramdır. Kentlerin stratejik noktalarında açılan mimari ve kentsel tasarım yarışmalarında, tasarım önerilerinin kentsel bağlam ile ilişkisi ön sıralarda değerlendirilmektedir. Yarışmaya katılan projelerin başarısında kentsel bağlamın yenilikçi çözümlerle birlikte ele alınış biçimi jüri raporlarında değerlendirme kriteri olarak karşımıza çıkmaktadır. Sahip olduğu köklü tarihsel geçmişi ve katmanlı kentsel yapısı nedeniyle Bursa‟da gerçekleştirilen kentsel ve mimari tasarım yarışmalarında değerlendirme kriterlerinin başında bağlam konusu gelmektedir. Güncel ihtiyaçlara cevap veren çağdaş kentsel ve mimari müdahalelerin yarışmayla belirlenmesi Bursa‟nın kamusal yaşamı ve kentsel kimliği için oldukça önem taşımaktadır. Bu araştırma bağlam konusunun mimari yarışmalarda tasarım kriteri olarak nasıl yorumlandığını, Bursa kentinin yarışmaya açılan üç önemli kentsel meydanı üzerinden değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bağlamsalcılık kriterleri Bursa Santral Garaj Kent Meydanı, Orhangazi Meydanı ve Çekirge Meydanı Proje Yarışmalarında birincilik ödülünü kazanan projeler üzerinden incelenecek olup tasarıma yön veren ilkeler, projelerin vaat ettikleri ve jürinin başarılı bulduğu tasarım stratejileri karşılaştırmalı olarak analiz edilecektir. Tarihi, kültürel, sosyal ve doğal niteliklerin çağdaş yaklaşımlarda bağlamsalcılık ilkeleriyle nasıl birer tasarım stratejisine dönüştürüldüğü bu üç örnek üzerinden incelenecektir. The concept of contextualism, which is the one of the fundamental issues of many urban studies from the past to the present, has been instrumentalized by considering historical, cultural, social and natural elements of the sites where the architectural design competitions to be performed. In the architectural and urban design competitions that take place at the strategic points of the cities, the concept of "urban context" is of primary importance in the evaluation criteria of the projects. Undoubtedly, the way in which the urban context is handled together with innovative solutions is a primary parameter showing the success of the projects. The concept of “context” is the one of main evaluation criteria in urban and architectural design competitions in Bursa due to its deep-rooted historical background and multi- layered urban structure. The determination of contemporary urban and architectural designs that respond to current needs by competition is very crucial for Bursa's public life and urban identity. This research aims to evaluate how the concept of contextualism is interpreted as design criteria in architectural competitions through the three important urban squares of Bursa. In this context, first prize winning projects of Bursa Santral Garaj City Square, Orhangazi Square and Çekirge Square Project Competitions will be examined. The principles guiding the design, the promises of the projects and the design strategies that designated as a successful by jury in the projects will be analyzed comparatively. This study shows that how historical, cultural, social and natural qualities are transformed into a design strategy with the principles of contextualism in contemporary approaches through these three examples.